روش پیشگیری بعد از تماس با HIV در 72 ساعت اولیه + نکات مهم
در این مقاله توضیح می‌دهیم که PEP چیست و چگونه برای جلوگیری از ابتلا به HIV، استفاده می‌شود. همچنین بررسی می‌کنیم که چه زمانی باید از PEP استفاده شود؛ نکات مهم برای پیشگیری بعد از تماس با HIV در ۷۲ ساعت اولیه چیست. همچنین به بررسی مراکز ارائه‌دهنده خدمات رایگان پیشگیری بعد از تماس با HIV در ایران می‌پردازیم.
اگر فردی در معرض ویروس HIV قرار گرفت (مانند فرو رفتن سوزن آلوده، تماس مخاطی یا جنسی با فرد مشکوک یا آلوده) باید یک‌سری از اقدام‌های فوری را انجام دهد. در اولین گام، مداوای فوری محل تماس ضروری است. محل آسیب‌دیده باید فورا با آب و صابون شسته شود و در صورت تماس با مخاط‌ها (چشم، دهان، پوست آسیب‌دیده)، با آب یا سرم نمکی شسته شود. استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده قوی، فشردن محل آسیب یا استفاده از صابون در نواحی مخاطی توصیه نمی‌شود.
در‌صورتی‌که خطر انتقال HIV قابل‌توجه باشد، درمان پیشگیرانه (nPEP) با داروهای ضدویروسی باید حداکثر طی ۷۲ ساعت پس از تماس آغاز شود و به مدت ۲۸ روز ادامه یابد.
PEP چیست؟
برای استفاده از PEP در فرایند پیشگیری از ایدز، ابتدا باید آزمایش HIV، بدهید. به‌این‌ترتیب تایید می‌شود که از قبل ویروس HIV در بدنتان نبوده است. گر نتیجه منفی باشد، باید فورا مصرف PEP را شروع کنید.
PEP نوعی داروی اضطراری برای پیشگیری از ایدز است که باید هر روز مصرف شود تا جلوی رشد ویروس در بدن شما را بگیرد. مصرف این نوع دارو در صورتی توسط پزشک انجام می‌شود که احتمال انتقال ویروس HIV به فرد وجود داشته باشد.
استفاده از PEP برای کاهش خطر ابتلا به ایدز تا ۹۰ درصد، موثر است. البته این اثربخشی در صورتی است که تا حداکثر ۷۲ ساعت بعد از تماس احتمالی با ویروس و ترجیحا در ۳۶ ساعت اول، انجام شود. در نظر داشته باشید که هر چه زودتر مصرف دارو را شروع کنید، اثربخشی آن بیشتر خواهد بود. برای پیشگیری از ایدز باید PEP را به مدت ۲۸ روز مصرف کنید. پس از اتمام دارو نیز دوباره آزمایش HIV انجام خواهید داد.
چه کسانی باید مصرف PEP (post-exposure prophylaxis) را در نظر بگیرند؟
داروهای پیشگیری از ایدز (nPEP) باید توسط پزشک و ترجیحا با نظر متخصص بیماری‌های عفونی (point focal) تجویز شوند. تجویز این دارو در شرایط زیر انجام می‌شود:
- داشتن رابطه جنسی بدون کاندوم با فرد مبتلا به HIV
- استفاده مشترک از سوزن هنگام مصرف مواد مخدر
- قرار گرفتن در معرض تجاوز جنسی
- تماس با خون فرد مبتلا به HIV در محیط‌های درمانی
در صورتی‌که همسر شما HIV مثبت است و رابطه محافظت نشده داشته‌اید، باید PEP مصرف کنید. البته اگر قصد بارداری دارید حتما قبل از مصرف PEP با پزشک مشورت کنید. همچنین از مصرف این دارو بدون تجویز پزشک، خودداری بفرمایید.
از کجا می‌توانید PEP تهیه کنید؟
اگر فکر می‌کنید به دلایل مختلف در معرض ابتلا به HIV قرار گرفته‌اید، با 1480 تماس بگیرید. این شماره و مرکز iranhiv، اطلاعات لازم برای شروع فرایند پیشگیری بعد از تماس با HIV در 72 ساعت را در اختیارتان قرار می‌دهند. نکات مهم برای تهیه PEP به شرح زیر است.
مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری (شماره اختصاصی این مراکز در هر شهری، متفاوت است؛ بنابراین با 1480 تماس بگیرید.): این مراکز پس از انجام مشاوره و ارزیابی اولیه، داروی PEP را به‌صورت رایگان در اختیار فرد قرار می‌دهند.
این داروها فقط با نسخه پزشک در دسترس هستند؛ بدون نسخه نمی‌توان آنها را تهیه کرد.
چه زمانی باید PEP را شروع کرد؟
پیشگیری بعد از تماس با HIV با PEP باید حداکثر طی ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از احتمال تماس با HIV، شروع شود. هر چه زودتر مصرف این دارو را آغاز کنید، احتمال اثربخشی PEP نیز افزایش می‌یابد. توجه داشته باشید که هر ساعت در پیشگیری بعد از تماس با HIV در ۷۲ ساعت اولیه، اهمیت دارد. در طول مصرف PEP و پس از آن باید به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش غربالگری HIV و سایر آزمایش‌ها را انجام دهید.
چه داروهای HIV برای PEP استفاده می‌شوند؟
The CDC provides guidelines on recommended HIV medicines for PEP. The CDC guidelines include recommendations for specific groups of people, including adults and adolescents, children, pregnant women, and people with kidney problems.
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) دستورالعمل‌هایی درباره داروهای مناسب برای PEP، ارائه می‌دهد. این دستورالعمل‌ها شامل توصیه‌های ویژه برای گروه‌های مختلف افراد است، از جمله بزرگسالان و نوجوانان، کودکان، زنان باردار و افرادی که مشکلات کلیوی دارند. انتخاب داروهای مناسب توسط پزشک اورژانس و براساس شرایط اختصاصی هر فرد، انجام می‌شود.
مطالعات انجام شده توسط سایت CDC، نشان داده‌اند که بارداری احتمال ابتلا به HIV از طریق رابطه جنسی را افزایش می‌دهد. ازاین‌رو PEP، روش بسیار مهم برای محافظت از افراد باردار در برابر ابتلا به HIV به شمار می‌رود.
رژیم‌های دارویی پیشنهادی برای PEP
| نوع رژیم | داروها | دوز مصرفی | توضیحات |
| رژیم دو دارویی ارجح | تنوفوویر + امتریسیتابین | تنوفوویر ۳۰۰ میلی‌گرم روزانه امتریسیتابین ۲۰۰ میلی‌گرم روزانه |
انتخاب اول |
| جایگزین دو دارویی | تنوفوویر + لامی‌وودین یا زیدوودین + لامی‌وودین |
تنوفوویر ۳۰۰ میلی‌گرم روزانه + لامی‌وودین ۱۵۰ میلی‌گرم دو بار در روز زیدوودین ۳۰۰ میلی‌گرم دو بار در روز + لامی‌وودین ۱۵۰ میلی‌گرم دو بار در روز |
در صورت عدم تحمل رژیم ارجح |
رژیم‌های سه دارویی پیشنهادی برای PEP
| نوع رژیم | داروها | دوز مصرفی | توضیحات |
| رژیم سه دارویی ارجح | تنوفوویر + امتریسیتابین + آتازاناویر/ریتوناویر | تنوفوویر ۳۰۰ میلی‌گرم روزانه امتریسیتابین ۲۰۰ میلی‌گرم روزانه آتازاناویر/ریتوناویر ۳۰۰/۱۰۰ میلی‌گرم روزانه |
انتخاب اول |
| جایگزین سه دارویی | ترکیب‌های زیر (هرکدام): تنوفوویر + امتریسیتابین + لوپیناویر/ریتوناویر تنوفوویر + لامی‌وودین + آتازاناویر/ریتوناویر زیدوودین + لامی‌وودین + آتازاناویر/ریتوناویر تنوفوویر + لامی‌وودین + لوپیناویر/ریتوناویر زیدوودین + لامی‌وودین + لوپیناویر/ریتوناویر |
طبق دوز هر دارو: لوپیناویر/ریتوناویر ۴۰۰/۱۰۰ میلی‌گرم دو بار در روز آتازاناویر/ریتوناویر ۳۰۰/۱۰۰ میلی‌گرم روزانه سایر داروها طبق دوز بالا |
در صورت عدم تحمل رژیم ارجح |
داروهای ممنوعه در PEP به دلیل سمی بودن بالا
| دارو | دلیل عدم استفاده |
| نویراپین (Nevirapine) | سمیت شدید کبدی و حساسیتی |
| آباکاویر (Abacavir) | خطر واکنش حساسیتی بالا |
| دیدانوزین (Didanosine) | سمیت گوارشی و عصبی |
| افاویرنز (Efavirenz) | عوارض روانی و کاهش پایبندی به درمان |
نکات مهم مصرف PEP
- شروع دارو حداکثر تا 72 ساعت پس از تماس
- مدت درمان: 28 روز
- در صورت منفی بودن آزمایش منبع HIV، درمان را می‌توان قطع کرد.
- در 48 ساعت اول، با متخصص عفونی (point focal) مشورت شود.
- در بارداری و شیردهی قابل استفاده است. (با نظر پزشک)
- در مادران شیرده، شیردهی قطع شود.
- در کودکان مشابه بزرگسالان است ولی نیاز به دستورالعمل جداگانه دارد.
- مشاوره پیش از شروع درمان، حتما انجام شود چون فرد مضطرب است و امکان خطا وجود دارد.
چه مدت باید PEP مصرف کنید؟
برای پیشگیری از ایدز باید داروهای PEP را برای ۲۸ روز متوالی، مصرف کنید. تمام کردن دوز تجویز شده توسط پزشک برای اثربخشی این دارو اهیمت دارد.
همچنین در طول مصرف PEP و پس از اتمام آن، باید برای انجام آزمایش‌های پیگیری HIV به پزشک خود مراجعه کنید. این آزمایش‌ها معمولا در بازه ۶ هفته، ۳ ماه و ۶ ماه بعد از اتمام مصرف داروهای PEP، انجام می‌شوند.
PEP چقدر موثر است؟
مصرف PEP خطر ابتلا به HIV از طریق رابطه جنسی را حدود ۹۹٪ کاهش می‌دهد. همچنین مصرف این دارو در افرادی که مواد مخدر تزریقی مصرف می‌کنند، خطر ابتلا به HIV را حداقل ۷۴٪ کاهش می‌دهد. اگر PEP را به طور منظم مصرف نکنید، اثر آن بسیار کمتر خواهد بود.
هنگامی که PEP مصرف می‌کنید، باید هر ۳ ماه یک بار آزمایش HIV انجام دهید؛ بنابراین ویزیت‌های دوره‌ای پزشک را فراموش نکنید.
آیا PEP عوارض جانبی ایجاد می‌کند؟
حالت تهوع یکی از عوارض جانبی در برخی از افرادی است که PEP مصرف می‌کنند. بهطورکلی عوارض حاصل از مصرف این قرص، جدی نیستند و اغلب با گذشت زمان بهبود می‌یابند. اگر PEP مصرف می‌کنید و دچار عارضه شدید یا آزاردهنده شدید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین داروهای PEP ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشد؛ بنابراین به پزشک خود درباره کلیه داروهایی که مصرف می‌کنید، اطلاع دهید.
پس از مصرف PEP چه باید کرد؟
مراحل پس از مصرف PEP، وابسته به تاثیر این دارو در پیشگیری از ابتلا به ویروس HIV است. اگر پس از اتمام دوره کامل مصرف PEP، آزمایش HIV شما منفی باشد، بهتر است اقدامات پیشگیرانه‌ای برای جلوگیری از ابتلا به HIV در آینده نیز انجام دهید؛ این اقدامات شامل مصرف PEP (براساس تشخیص پزشک) و استفاده از کاندوم می‌شود. اگر پس از مصرف PEP نتیجه آزمایش HIV، مثبت شود، پزشک انجام آزمایش‌های بیشتر را تجویز می‌کند.
آیا می‌توانید PEP را در دوران بارداری یا شیردهی مصرف کنید؟
Yes. PEP is safe during pregnancy and breastfeeding. If you are pregnant or breastfeeding, consult with a health care provider about PEP and which PEP regimen is right for you.
بله؛ مصرف داروهای PEP در دوران بارداری و شیردهی ایمن است؛ البته باید شرایط فرد براساس تشخیص پزشک در نظر گرفته شود. اگر باردار یا در حال شیردهی هستید، حتما این مورد را با پزشک برای انتخاب بهترین روش درمانی، در میان بگذارید.
(منبع)
آیا می‌توانید هر بار که احتمال مواجهه با HIV دارید، PEP مصرف کنید؟
خیر؛ PEP فقط برای موقعیت‌های اضطراری است. این گزینه برای افرادی مناسب نیست که به‌طور مکرر در معرض HIV قرار می‌گیرند. ازاین‌رو برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس از داشتن رابطه جنسی پرخطر پرهیز کنید.
چه زمانی باید به پزشک یا اورژانس مراجعه کرد؟
ویروس HIV معمولا طی ۲۴ تا ۳۶ ساعت پس از تماس، شروع به فعالیت می‌کند. ازاین‌رو مراجعه به اورژانس برای پیشگیری بعد از تماس با HIV باید در کمتر از ۷۲ ساعت پس از تماس احتمالی با HIV انجام شود. در صورت نیاز، تماس با ۱۱۵ نیز باید در همان ۷۲ ساعت اولیه برای دریافت مراقبت‌های لازم، انجام شود. پزشک اورژانس برای تعیین وضعیت HIV، بیمارانی که کاندید مصرف PEP هستند، از آزمایش سریع خون ترکیبی آنتی‌ژن/آنتی‌بادی استفاده می‌شود.
البته اگر نتیجه آزمایش سریع HIV بلافاصله در دسترس نباشد، باید اولین دوز PEP بدون تاخیر، تجویز شود. مصرف PEP بعد از ۷۲ ساعت از تماس توصیه نمی‌شود.
در افرادی که واژن، مقعد، چشم، دهان یا سایر غشاهای مخاطی، پوست آسیب‌دیده یا سوراخ شده (مثل سوزن‌زدگی) دارند که درتماس با ویروس HIV بوده است، باید مصرف PEP برای این افراد در نظر گرفته شود.
بهطورکلی PEP بی‌خطر است؛ با‌این‌حال برخی افراد ممکن است عوارض جانبی خفیف تا متوسطی مانند حالت تهوع، ناراحتی معده، خستگی یا سردرد را تجربه کنند. در صورت داشتن عوارض بعد از مصرف PEP، کارهای زیر را انجام دهید.
- با پزشک خود تماس بگیرید.
- پزشک بعد از بررسی شدت و نوع عوارض، داروها را تغییر داده یا دوز مصرفی را افزایش یا کاهش می‌دهد.
این عوارض جانبی بر اثر مصرف داروهای PEP، اغلب موقتی هستند و پس از هفته اول درمان فروکش می‌کنند.
مراکز یا انجمن های ایرانی که افراد مبتلا به ایدز
اگر در معرض ابتلا به ویروس HIV قرار گرفتید، حتما در 72 ساعت اولیه با انجمن‌های حمایت از بیماران مبتلا به ایدز تماس بگیرید. برخی از این مراکز مشاورره و درمان رایگان را ارائه می‌دهند. برای پیدا کردن این مراکز به سایت iranhiv.com مراجعه کرده و با کلیک روی درخواست مشاوره، با این مرکز تماس بگیرید. راهنمایی‌های لازم برای تماس با انجمن واقع در شهر شما را از این سایت دریافت کنید.
برخی از مراکز در تهران و سایر شهرها خدمات رایگانی برای درمان، پیشگیری و تست اچ آی وی، ارائه می‌دهند. اگر ساکن تهران هستید، با انجمن احیای ارزش‌ها تماس گرفته و تست رایگان و محرمانه HIV را انجام دهید. شماره تلفن این مرکز به ترتیب 02186096781 است. همچنین شماره 1480 نیز پاسخگوی سوال‌های بیماران مبتلا به اچ آی وی، است.
توجه داشته باشید که خدمات ارائه‌شده در 6 مرکز استان تهران به منظور پیشگیری بعد از تماس با HIV بیماران مبتلا به اچ آی وی رایگان است. این مراکز شامل مشاوره شش گانه در مرکز جامع سلامت دگمه چی، بیمارستان مسیح دانشوری، بیمارستان شهدای تجریش، بیمارستان لقمان، مرکز بوعلی و مرکز ورامین می‌شود.
توصیه از دارو دات کام برای شما
تا زمانی که مطمئن نشده‌اید که HIV ندارید، باید مراقب باشید تا از انتقال ویروس به دیگران جلوگیری کنید. همچنین در این دوران از همسر خود محافظت کنید. هر بار که رابطه جنسی دارید (حتی رابطه دهانی) از کاندوم استفاده کنید. توصیه می‌کنیم از کاندوم برای جلوگیری از انتقال ویروس استفاده بفرمایید.
در صورت تماس با ویروس HIV، حتما به اورژانس برای دریافت اقدامات اولیه مراجعه کنید. پیشگیری بعد از تماس با HIV ایدز تا ۷۲ ساعت بر اثر مصرف داروهای PEP، امکان‌پذیر است. همچنین اگر باردار هستید، فورا آزمایش HIV بدهید.
